Grao Tron - Kasowy sukces Dubrovnika (lecz nie sam a turystyką gospodarka żyje.)

http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/ludzieistyle/1615621,1,oto-gdzie-naprawde-leza-zjawiskowe-miasta-i-krainy-z-gry-o-tron.read

Muzeum Zerwanych Związków

Rozstania są z reguły czymś bardzo bolesnym. Szczególnie dla osoby porzucanej. Po ukochanych zostają nam często przedmioty, których nie mamy odwagi oddać, bądź prezenty, które nam kiedyś podarowali. Istnieją też przedmioty, które nam się po prostu z tą osobą kojarzą. Żeby nie przywoływać niepotrzebnych, bolesnych wspomnień, twórcy "Muzeum Zerwanych Związków" w Zagrzebiu, Olinka Vištica i Dražen Grubašić, zachęcają by symbolicznie zerwać z tym co już minęło i nadsyłać artefakty, które kojarzą nam się z minionym związkiem. Sami po czterech latach się rozstali. Połączył ich późniejszy projekt. Do tej pory zebrali kilkaset eksponatów.

W kolekcji można znaleźć nie tylko przedmioty dotyczące związków miłosnych. Jest trochę o odcięciu się od rodziców, o zerwaniu z religią. Jeden 16- latek zostawił tu szafeczkę na dewocjonalia, którą dostał przy chrzcie. W ten sposób symbolicznie zamknął rozdział w swoim życiu. Ludzie zostawiają tu praktycznie wszystko. Jest proteza nogi, suknia ślubna, albumy ze ślubnymi zdjęciami, jest rower, na którym jedna pani odjechała po rozstaniu z facetem, są erotyczne zabawki. Jedna z nich, sztuczny biust, jest dla mnie najsmutniejszym rekwizytem i chyba najbardziej bezczelnym prezentem, jaki można podarować ukochanej. Otóż pewien pan stwierdził po kilkuletnim związku, że jego kobieta ma zbyt małe piersi i sprezentował jej to cudo, prosząc by zakładała je podczas stosunku. Miarka się przebrała. Ponieważ w tym związku od jakiegoś czasu się nie układało, to był gwóźdź do trumny. Inną rzeczą, która pozostałą w mojej pamięci, jest list napisany przez kilkunastoletniego wtedy chłopca do dziewczyny, z którą razem stał w konwoju humanitarnym w Sarajewie. Niestety, dziewczyna odjechała z rodzicami, a on nie zdążył dać jej listu. Razem z nią odjechały jego kasety, m.in. Metalliki i Nirvany. 
Chociaż podchodziłam z początku nieco sceptycznie do idei takiego muzeum, ciekawość skłoniła mnie by tam się udać. Obecnie myślę, że nie jest to wcale czysty ekshibicjonizm, ale rzeczywiście coś, co może oczyszczać. Najwidoczniej ludzie mają też potrzebę oglądania takich przedmiotów i czytania o cudzych doświadczeniach. Może widzą w nich historie podobne do własnych. Myślę, że odwiedzając Zagrzeb, koniecznie trzeba zajrzeć do Muzeum Zerwanych Związków.

Sztuczny biust z dedykacją dla ukochanej

kajdanki, pejcze, pasy i inne zabawki

list przyklejony na lustro i dla większego efektu roztrzaskany.

Fotografia ławki, na której nastąpiło erotyczne odkrycie.

Szafeczka na dewocjonalia - symboliczne zerwanie z wiarą.

pukiel włosów - symboliczny pierścionek. Jego właścicielka ślubowała samotność.

Chorwaccy puryści językowi

Myślę, że każdy wie jak potoczyły się losy byłej Jugosławii. Każdy coś słyszał o bratobójczych walkach. Chorwacja jako druga w kolejności republika odłączyła się od Jugosławii, co wywołało agresję ze strony serbskich wojsk w 1991 roku. Te ciężkie czasy odbiły się na języku. Historia języka, bądź języków, którymi posługują się te dwa sąsiadujące ze sobą narody, jest złożona i nadaje się na oddzielny artykuł. Tutaj jedynie chciałabym zasygnalizować, że w chorwackim wyróżnia się trzy dialekty: kajkawski, sztokawski i czakawski. Język urzędowy opiera się na  sztokawszczyźnie, tak jak język serbski. Podstawową różnicą pomiędzy nimi jest sposób wymowy. W chorwackim dominuje "ijekawica", zmiękczenie przed e- mlijeko, cijena, cijeli, bijeli zaś w serbskim, ekawica- mleko, cena, ceo, beli. W 1991 roku, gdy w Serbii używało się, pochodzącej jeszcze z czasów jugosłowiańskich, nazwy język serbsko - chorwacki, w Chorwacji powstał "Srpsko-hrvatski razlikovni rječnik", czyli słownik pozwalający odróżnić wyrazy stricte chorwackie od wyrazów serbskich. Językoznawcy wzięli się ostro za czyszczenie języka. Jeśli brakowało pewnych słów, chętnie sięgano do przeszłości, odgrzebowując zapomniane wyrazy oraz takie, które powstały w kolaborującym z III Rzeszą, Niezależnym Państwie Chorwackim, NDH. Niektóre słowa faktycznie mogą budzić śmiech, bo opisują przedmiot. Np. helikopter (też po serbsku) to zrakomlat (czyli powietrzomłot).
Chociaż wyrazy uważane za serbskie są w pełni zrozumiałe, często też używane jako synonimy, można ich nie znaleźć we współczesnych słownikach języka chorwackiego.


      Mimo, że serbsko-chorwacki rozpadł się na cztery odrębne języki (serbski, chorwacki, bośniacki i czarnogórski), a lingwiści każdej ze stron dbają o to, by oczyścić je z „obcych” naleciałości, to Chorwaci są postrzegani jako najwięksi puryści. Świadczą o tym liczne dowcipy i anegdoty.
 


Poniżej podaję garść tłumaczeń mojego autorstwa.

1)Rozmawia dwóch chorwackich profesorów lingwistyki i jeden z nich mówi:

- Na Boga! Serbowie też mówią Chorwat, będziemy musieli wymyślić nowe słowo.

 Razgovaraju dva hrvatska profesora lingvistike, te će jedan od ih naprasno:
- "Zaboga, i Srbi kažu Hrvat, morat ćemo pronaći novu riječ".

2)  Jak się nazywa muszla klozetowa po chorwacku?

- Tyłek trzymało, g***o przeżuwało.

Kako se kaze WC solja na hrvatskom?
     -Guzalo držalo govno požvakalo.

3) Jak się po chorwacku mówi rynna?

-Przydomowe wodosikadło

Kako se na hrvatskom kaze oluk?

okolokucno vodopishalo

4) owca to czworonożne wełniane trawojadło, a pasterz to nadzorca trawojadła.

ovca - cetvoronozno runjavo travojedalo
pastir - nadzornik travojedal.

5) Świnia- przydomowe błotne pluskadło

svinja -okolokućno blatobrčkalo

6) kochanek
ljubavnik –dojebnik

lub

chłopak- j*bnik

kochanek- doj*bnik

kochanek złapany na gorącym uczynku- naj*bnik

momak-jebnik, svaler-dojebnik, svaler uhvacen na delu-najebnik

7) „Jak się po chorwacku mówi pies?

- Czternożne przydomowe szczekadło z nadtyłkowym machadłem.”

kako se na Hrvatskom kaze pas?
Cetvero nozno oko kucno lajalo s nad guznim mahalom.

 

 8) Jak się po chorwacku mówi rower?

- międzynożne pchadło.

Kako se na hrvatskom kaže bicikl?
-Međunožno guralo

 

Inny wariant to:

-  międzynożne pchadło z napompowanymi oponami.

Međunožno guralo sa napuhanim gumencima.

 

9) Jak się po chorwacku nazywa krawat?

- okołoszyjny dopasnik

-okołoszyjny dopępnik

Kako se na hrvatskom kaže kravata?
        okolovratadopasnik

lub: okolovratni dopupnik

 

10) Bilard

- Czworonożne, zielonotrące kijoszturchadło.

Bilijar?
- Četvoronožno, zelenočehano štapopikalo.

11)piłka- nadmuchane skakadło.

 Lopta – napuhano skakutalo

12) Kapcie- domowe cichostukadło

Papuce- Kucno tihotapkalo

13) Samochód- czterokołowe samopchadło.

Automobil-cetvorokotacno samoguralo.

14) Zimna kobieta

- lodolina

frigidna zena = ledolina

15) Jak się nazywa organ płciowy mężczyzny po 50-tce?

Zvonko- dzwoneczek ; Zvonko to też Zvonimir, chorwackie  imię męskie

polni organ muski kad predje 50-u

-Zvonko

16) Wiezie belgradzki taksówkarz jednego Chorwata po Belgradzie. Gdy go przywiózł pod wskazany adres, Chorwat go pyta:

- ile?

- Tysiąc dinarów- odpowiada taksówkarz. ( tysiąc po serbsku to hiljada, a po chorwacku tisuća)

- A ile to będzie w tysiącach?

- Pięć.

-Vozi beogradski taksist jednog Hrvata po Beogradu. Kad ga je dovezao do željene adrese, Hrvat ga pita:
- Koliko?
- Hiljadu dinara. - odgovori taksist.
- A koliko je to u tisućama?
- Pet.

Powstanie odrębnych języków sprawiło, że każdy, kto mówi po chorwacku, serbsku, bośniacku, czy od kilku lat, po czarnogórsku, staje się automatycznie poliglotą. Miłosz Okuka tak skomentował to zjawisko:

Chorwaci się weselą, a Serbowie się radują. Chorwaci podróżują vlakom za Švicarsku (= pociągiem do Szwajcarii), a Serbowie vozom za Švajcarsku. Chorwaci jedzą kruh, a Serbowie hl(j)eb. […]I jeśli np. patriotyczni Serbowie są rodoljubami, a patriotyczni Chorwaci domoljubami, to Bośniacy mają swoją djedovinę (czyżby więc byli "djedoljubami"?). Bohaterowie tych pierwszych są herojami, tych drugich - junakami, a bośniaccy - šehidami. Pierwsi piją kafę (aoczywiście serbską), drudzy - kavę (teraz zapewne twierdzą, że zawsze tylko "espresso"...), a ci trzeci - kahvę (oczywiście tylko po turecku). Czyż to nie najprawdziwsza wielojęzyczność?[1]

 Do historii przeszła premiera serbskiego filmu "Rany", który w 1999 roku został wyświetlony w jednym z zagrzebskich kin i wzbudził salwy śmiechu. Do serbskich dialogów dodano... chorwackie napisy. I, gdy jeden bohater wypowiedział słowa, "Vezite se, polećemo" (Zapnijcie się, polecimy) na ekranie pojawił się napis w chorwackim "Vezite se, polijećemo". Hasło "Beograd, jesen 1991" pisane łacinką zostało objaśnione tym samym napisem, w tym samym alfabecie. Z jednej strony była to manifestacja nowego ładu politycznego, z drugiej strony można zadawać sobie pytanie: Skoro każdy jest teraz poliglotą, po co mu napisy?

---

[1] Okuka M., Żegnaj serbsko-chorwacki, Krasnogruda nr 7,Peryferia, http://postjugo.filg.uj.edu.pl/baza/texts_display.php?id=6, dostęp 27.03.2014.

Literatura dostępna w języku polskim:
Čolović I., Bałkany, terror kultury, Wołowiec 2007
Oczkowa B., Zagadnienia sporne w językoznawstwie chorwackim i serbskim po rozpadzie języka serbsko-chorwackiego, http://postjugo.filg.uj.edu.pl/sporne.pdf 
Okuka M., Żegnaj serbsko-chorwacki, Krasnogruda nr 7, Peryferia, http://postjugo.filg.uj.edu.pl/baza/texts_display.php?id=6,
Pavličević D., Historia Chorwacji, Zagrzeb 2000
Rapacka J., Leksykon tradycji chorwackich, Warszawa 1997